Robert K. Barełkowski | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2375-4257
On heritage value systems and determining the significance of historical values in an architectural object.

The work analyzes the value systems of historical heritage in the context of Polish legislation, and also builds a background for assessing the historical value of architectural monuments. The pre sented investigations extend the discussion of the original HeV method, used in historic value as sessment procedures. The specificity of historical values indicates the validity of starting with histo rical analyses, building a narrative, and then searching for ways to discover the extent to which the architectural substance perpetuates and transmits this narrative, as well as what specific values are associated with it according to the selected system.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.B-01
Keywords: assessment of architectural heritage, conservation doctrine, HeV method, historic value systems, historical values.

Systemy wartości zabytkowej a ustalanie znaczenia wartości historycznych w zabytku architektury.

Praca analizuje systemy wartości dziedzictwa historycznego w kontekście polskiego prawodaw stwa, a także buduje tło dla wyprowadzenia oceny wartości historycznych zabytków architektury. Prezentowane dociekania poszerzają omówienie autorskiej metody HeV, stosowanej w procedu rach oceny wartości zabytkowej. Specyfika wartości historycznych wskazuje na zasadność rozpo częcia od analiz historycznych, budowy narracji, a następnie poszukiwania sposobów odkrywania, w jakim stopniu substancja architektoniczna tę narrację utrwala i przekazuje, a także jakie wiążą się z tym skonkretyzowane wartości według wybranego systemu.

Słowa kluczowe: doktryna konserwatorska, metoda HeV, ocena zabytków architektury, systemy wartości zabytkowych, wartości historyczne.

Krzysztof Bizio | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8738-2448
Evolution of functional and structural arrangements of office high-rise buildings in the context of biophilic solutions in the early 21st century.

The article analyzes the functional and structural solutions of office high-rise and tall buildings de veloped in the early 21st century, incorporating biophilic design principles. The study identifies two primary trends in the way their functional layouts are designed. The analysis of the evolution of functional and structural changes is presented in the context of contemporary architecture devel opment, with a specific reference to the modernism era. The conclusions drawn from the research highlight biophilic ideas as a crucial element in sustainable architectural design strategies.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.B-02
Keywords: biophilia, contemporary architecture, high-rise and tall buildings, office architecture, sustainable design.

Ewolucja układów funkcjonalno-strukturalnych biurowych budynków wysokich i wysokościowych w kontekście rozwiązań biofilnych w początkach XXI w.

Tematem artykułu jest analiza rozwiązań funkcjonalno-strukturalnych biurowych budynków wyso kich i wysokościowych, powstałych w początkach XXI w., przy których projektowaniu wykorzystano idee biofilii. W opracowaniu dokonano podziału na dwie podstawowe tendencje w sposobie projek towania ich układów funkcjonalnych. Analizę ewolucji zmian funkcjonalno-strukturalnych przedsta wiono w kontekście rozwoju architektury współczesnej, a szczególnie odniesiono do rozwoju archi tektury okresu modernizmu. Efektem przeprowadzonych badań stały się wnioski, w których idee biofilności przedstawiono jako jeden z elementów strategii zrównoważonego projektowania archi tektonicznego.

Słowa kluczowe: architektura biur, architektura współczesna, biofilia, budynki wysokie i wysoko ściowe, projektowanie zrównoważone.

Agata Bonenberg, Weronika Wlazły | Poznan University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1618-4417 https://orcid.org/0000-0001-8977-1087
Oculographic study on greenery in interiors of publc libraries.

The concept of biophilic design aims to restore the relationship between humans and nature in the spaces we live in. The study presented in the article concerns public library spaces in which natural greenery was introduced as an integral part of the interior design. The analysis involves quantitative observation with an eye-tracking device. The results demonstrate the rate of observed fixation points presented as heat maps, which describe the connection between the presence of greenery in the interiors and the observers' viewing track. The presented conclusions on desirable qualities and composition of greenery in the interior are applicable in the interior architecture.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.B-03
Keywords: biophilic design, interior design, public libraries interiors, eye tracking study, greenery in interior, eye-tracking (oculographic) device.

Okulograficzne badanie zieleni we wnętrzach bibliotek publicznych.

Koncepcja projektowania biofilnego ma na celu przywrócenie relacji między człowiekiem a naturą w przestrzeniach, w których żyjemy. Przedstawione w artykule badanie dotyczy przestrzeni bibliotek publicznych, w których naturalna zieleń została zaprojektowana jako integralna część projektu wnę trza. Analiza opiera się na badaniu ilościowym z wykorzystaniem urządzenia śledzącego wzrok (eye tracking device). Wyniki przedstawiają intensywność występowania punktów fiksacji wzroku przed stawione jako mapy ciepła (heat-maps), które opisują związek pomiędzy obecnością zieleni we wnę trzu a ścieżką wzroku obserwatorów. Przedstawione wnioski co do pożądanych cech i kompozycji zieleni we wnętrzu mają charakter aplikacyjny w architekturze wnętrz.

Słowa kluczowe: projektowanie biofiliczne, projektowanie wnętrz, wnętrza bibliotek publicznych, ba danie okulograficzne, zieleń we wnętrzach, urządzenie do eyetrackingu (okulograficzne).

Anetta Kępczyńska-Walczak | Lodz University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4125-2012
Evaluation of user experience as a basis for the development of innovative pedagogy on the bim e-learning platform.

This article presents the outcomes of the testing of the Clash Detection Module, which is part of an e-learning platform designed for BIM self-education of students in the AEC sector. This platform was created as part of the implementation of the BIMaHEAD EU-funded Project in 2021-2023. The author points to the validity of the chosen direction of developing new forms of learning addressed to the needs of Generation Z. This was confirmed by the user experience survey. The feedback collected from the students helped to develop solutions customised to the learners needs.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.B-04
Keywords: Building Information Modelling, BIM, Clash Detection, e-learning, micro credentials.

Badania doświadczeń użytkowników jako podstawa rozwoju innowacyjnej pedagogiki na platformie e-learningowej bim.

Artykuł prezentuje wyniki testowania Modułu Wykrywania Kolizji stanowiącego część platformy e-le arningowej dedykowanej samokształceniu studentów w sektorze AEC z zakresu BIM. Platforma po wstała w latach 2021-2023 w ramach projektu BIMaHEAD finansowanego ze środków UE. Autorka wskazuje na zasadność obranego kierunku rozwijania nowych form nauczania adresowanych do pokolenia Z. Potwierdziło to badanie doświadczenia użytkowników. Informacje zwrotne zebrane od studentów pomogły w opracowaniu rozwiązań dostosowanych do potrzeb osób uczących się.

Słowa kluczowe: modelowanie informacji o budynku, BIM, wykrywanie kolizji, e-learning, mikropo świadczenia.

Marco Lucchini | Politecnico di Milano, Italy

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8051-3313
The metaphor: a literary tool lent to the architectural design. Theoretical references, research method and practical experience in teaching activity.

The design process in Architectural Design Studio’s first classes for students is often based on images that are erroneously used as references by copying some formal choices. In the most gen eral sense, this issue is related to a gap between architectural culture and society, as architecture is considered a virtual and consumable object. Those problems could be faced with an old but still effective tool that is the metaphor. Architecture is mainly known by images, and each image has a visible and an invisible part; the latter concerns the culture that underlies it. The paper assumes the metaphor is a design tool that can be helpful in the initial stages of the design process as it allows anyone to quickly connect im ages, ideas, and experiences, getting deeper into the invisible part of images. Since the metaphor is mainly a linguistic agent, most of the studies concern the use of the metaphor in the field of theo retical criticism and for reviewing other projects. The paper proposes to integrate this approach by investigating the metaphor to support the transfer of shapes and figures between different architec tures. Furthermore, the proposed process foresees a permanent part based on the type of dynamic and more mobile part where metaphorical thinking finds space. Therefore, two types of use of the metaphor are put forward: the first interprets existing buildings by recognising both linguistic metaphors used by the critics and those crystallized in the architectural form; the second instead stimulates students to use visual metaphors in determining the shape and volume of the project.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.B-05
Keywords: Aesthetic, metaphor, imagination, design culture, metaphorology, teaching method.

Monika Magdziak | Bialystok University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7497-1518
Intergenerational housing forms as a consequence of the evolutionary model of multi-generation family life in the context of society aging and socio-economic changes.

The article discusses the phenomenon of intergenerational homes as an evolution of the traditional multigenerational household model. Intergenerational living refers to multiple generations of one fam ily living alongside each other. It addresses contemporary challenges such as caring for older gen erations and providing affordable housing for the younger ones. In this paper the author defines trends in Poland, discusses the origins, and analyzes various intergenerational living forms. Using examples of the modernization of a cube house from the 1980s, the author examines the real-life manifestation of intergenerational homes and identifies the recurring functional strategies applied.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.B-06
Keywords: aging population, house modernization, multigenerational living.

Międzygeneracyjne formy mieszkaniowe jako następstwo ewolucyjnego modelu życia rodziny wielopokoleniowej w kontekście starzenia się społeczeństwa oraz przemian społeczno-gospodarczych.

Artykuł dotyczy zjawiska powstawania domów międzygeneracyjnych jako następstwa ewolucji tra dycyjnego modelu życia wielopokoleniowego. Poprzez termin zamieszkiwanie międzygeneracyjne rozumiemy zamieszkanie kolejnych pokoleń jednej rodziny obok siebie. Model ten odpowiada na współczesne wyzwania związane z zapewnieniem opieki starszej generacji oraz dostępem do eko nomicznych form mieszkaniowych dla młodszych generacji. W prezentowanej pracy autorka opisuje tendencje obserwowane w Polsce, przedstawia genezę oraz analizuje różne formy jakie przyjmuje zamieszkiwanie międzygeneracyjne. Na podstawie przykładów modernizacji domu kostki, analizuje rzeczywiste odzwierciedlenie zjawiska powstawania domów międzygeneracyjnych, oraz wskazuje powtarzalność stosowanych zabiegów funkcjonalnych.

Słowa kluczowe: modernizacja domu kostki, starzenie się społeczeństwa, zamieszkiwanie wielopo koleniowe.

Leszek Świątek | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7572-7365
Place making or place taking in the context of architectural design Education.

By succumbing to the propaganda that design is about creating the 'new', we escape from reflect ing on the moment of discovery in a living ecosystem. Reflective practice allows us to understand the continuity of development and provides an opportunity to engage speculative users in the ac ceptance of a symbiotically designed space, as opposed to revolutionary acts of uncritical design. The combination of theory and practice on the basis of projects carried out in the first years of study leads to Poiesis, as well as a sense of responsibility for lost natural capital, progressive gen trification or the disappearance of local activity.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.B-07
Keywords: ecosystems restitution, reflective practice, Theoria, Praxis and Poiesis.

Tworzenie czy odkrywanie miejsca w kontekście edukacji projektowania architektonicznego.

Ulegając propagandzie designu, że projektowanie jest zawsze kreatywnym tworzeniem „nowego”, umyka refleksja nad momentem odkrycia: (już istniejącego) miejsca, (już pomyślanej) idei, (już zastanej) relacji w realnie funkcjonującym ekosystemie. Praktyka refleksyjna pozwala zrozumieć ciągłość procesu rozwoju lub konsekwencje jego przerwania. Daje możliwość spekulatywnego włączania obecnych i przyszłych użytkowników w proces adaptacji i akceptacji odkrywanej i projek towanej symbiotycznie przestrzeni, w przeciwieństwie do rewolucyjnych aktów bezkrytycznego designu. Łączenie teorii i praktyki na podstawie refleksyjnych projektów realizowanych na pierw szych latach studiów prowadzi do poszukiwania piękna w postaci Poiesis i uświadamia odpowie dzialność za skutki traconego kapitału naturalnego, narastanie procesów gentryfikacji czy zanik lokalnej aktywności.

Słowa kluczowe: praktyka refleksyjna, restytucja ekosystemów, Teoria, Praktyka i Poezja.

Wojciech Bal, Magdalena Czałczyńska-Podolska | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2964-1840 https://orcid.org/0000-0003-3861-0827
Contemporary significance of the spa park based on the study of the recognition of the health resort space (the case of Połczyn-Zdrój, Poland).

The aim of the study was to analyze the recognition of the spa area and assess the contemporary significance of the Spa Park in Połczyn-Zdrój. The results indicate the significant socio-spatial im portance of the park and the existence of certain threats to its significance. The opportunities to improve its significance and protect the identity were developed. The conclusions can be applied to many historical spa parks.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-01
Keywords: cultural heritage, health resort, spa park, sustainable development.

Współczesne znaczenie parku zdrojowego na podstawie badania rozpoznawalności przestrzeni uzdrowiska (przypadek Połczyna-Zdroju, Polska).

Celem badań była analiza rozpoznawalności przestrzeni uzdrowiska oraz ocena współczesnego znaczenia Parku Zdrojowego w Połczynie-Zdroju. Wyniki wskazują na istotne znaczenie społeczno przestrzenne parku oraz istnienie zagrożeń dla jego znaczenia. Opracowano możliwości poprawy znaczenia parku i ochrony tożsamości. Wnioski można odnieść do wielu historycznych parków zdro jowych.

Słowa kluczowe: dziedzictwo kulturowe, park zdrojowy, uzdrowisko, zrównoważony rozwój.

Agata Bonenberg, Ewa Angoneze-Grela | Poznan University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-16180-4417 https://orcid.org/0000-0001-9897-8573
University–municipality–business (triple helix) cooperation model in practice – ecological district of innovation and technology in Poznan (Edit Poznań).

The article serves as a progress report on the activities of the international project entitled "Eco logical Cooperative of Innovation and Technology" (EDIT Poznań). The project originated from the initiative of the Faculty of Architecture at Poznań University of Technology and represents a re sponse to the United Nations' call for achieving sustainable development goals through multilateral partnerships. The article highlights the achievements of the scientific research team in the project's inaugural year and introduces the practical application of the Triple Helix model. This conceptual framework advocates for collaboration among three primary” actors”: the academic, public, and private sectors. Using EDIT Poznań as a case study, the benefits and challenges facing stake holders. Additionally, the role of architects and urban planners in designing sustainable cities of the future is emphasized.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-02
Keywords: EDIT Poznań, sustainable cities, Triple Helix, smart city, sustainable innovation zones, sustainable development.

Model współdziałania uniwersytet–miasto–biznes (triple helix) w praktyce – ekologiczna dzielnica innowacji i technologii w Poznaniu (Edit Poznań).

Artykuł jest raportem z postępu działań międzynarodowego projektu o nazwie Ekologiczna Dzielni ca Innowacji i Technologii (EDIT Poznań). Projekt powstał z inicjatywy Wydziału Architektury Poli techniki Poznańskiej i jest formą odpowiedzi na wezwanie ONZ do osiągania celów zrównoważo nego rozwoju poprzez partnerstwa wielostronne. W artykule przedstawiono osiągnięcia zespołu naukowo-badawczego w pierwszym roku działalności oraz zaprezentowano model potrójnej helisy w praktyce. Jest to koncepcja, która zakłada współpracę trzech głównych „aktorów”: sektora nau kowego, publicznego i prywatnego. Na przykładzie EDIT Poznań omówiono korzyści oraz wyzwa nia stojące przed interesariuszami. Wskazano również na rolę, jaką mają architekci i urbaniści w planowaniu zrównoważonych miast przyszłości.

Słowa kluczowe: EDIT Poznań, miasta zrównoważone, potrójna helisa, smart city, strefy zrówno ważonej innowacji, zrównoważony rozwój.

Olga Gazińska, Klara Czyńska, Paweł Rubinowicz | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1491-3073 https://orcid.org/0000-0003-3855-6736 https://orcid.org/0000-0003-0377-272X
Analysis of development trends of cittaslow network cities in Poland in the years 2006-2019.

The article presents a study of Polish cities, members of the cittaslow network, before the COVID-19 pandemic. The analysis covered twenty-nine cities that belonged to the network before 2019. The research is divided into three stages: the first one focuses on the analysis of strategic and planning documents at the municipal, provincial, and national levels; the second one examines investments by the cities and determines their relation to the cittaslow idea to highlight directions of development; whereas the third stage analyses statistical data to determine whether the cittaslow cities in Poland show an upward growth trend based on selected indicators. The analyses aim to assess whether and to what extent the idea of cittaslow is an important factor in the development of the cities.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-03
Keywords: cittaslow, planning documents, small towns in Poland, spatial development planning in small towns.

Analiza trendów rozwojowych miast sieci cittaslow w Polsce w latach 2006-2019.

Artykuł prezentuje badania polskich miast należących do sieci cittaslow przed okresem pandemii COVID-19. Przeanalizowanych zostało 29 miast należących do sieci w latach 2006-2019. Badania podzielono na trzy etapy: w pierwszym przeanalizowano dokumenty strategiczne i planistyczne na poziomie gminnym, wojewódzkim i krajowym; w drugim, przeanalizowano przeprowadzone przez miasta inwestycje w celu określenia ich związku z ideą cittaslow i zobrazowania kierunków rozwojo wych; w trzecim wykorzystano dane statystyczne do określenia, czy w miastach cittaslow w Polsce widać tendencję wzrostową w rozwoju w oparciu o wybrane wskaźniki. Celem analiz była ocena, czy i w jakim zakresie idea cittaslow stanowiła istotny czynnik rozwoju badanych miast.

Słowa kluczowe: EDIT Poznań, miasta zrównoważone, potrójna helisa, smart city, strefy zrówno ważonej innowacji, zrównoważony rozwój.

Małgorzata Kozak, Damian Hołownia | Lublin University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4125-0148 https://orcid.org/0000-0002-5935-3017
Rainwater retention in a housing estates. Analysis and implementation possibilities bgi – a case study of Lublin.

The article examines the architecture from the times of the Polish People's Republic (PRL) and compares it with contemporary multi-family residential developments in terms of water retention. Neglecting this aspect in multi-family housing estates and the paving of surfaces in new housing developments pose a problem. A case study from Lublin was used to identify factors influencing the implementation of blue-green infrastructure (BGI). Using SCALGO Live software, the accumu lation areas of rainwater were analyzed and evaluated for BGI implementation. The results indicate that a direct interpretation of computer simulations as BGI implementation sites can be erroneous. The identification of locations for this solutions requires consideration of many other factors.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-04
Keywords: blue-green infrastructure, residential estates, sealed surfaces, SCALGO Live, rainfall runoff.

Retencja wody opadowej na osiedlach mieszkalnych. Analiza i możliwości wdrażania bzi – studium przypadku Lublina.

W artykule przeanalizowano zabudowę mieszkaniową wielorodzinną z czasów Polskiej Rzeczypo spolitej Ludowej (PRL) i porównano ją ze współczesnymi realizacjami tego typu zabudowy pod kątem retencji wody. Pomijanie tego aspektu na osiedlach wielorodzinnych i utwardzanie terenów na nowych osiedlach stanowi problem. Wykorzystano studium przypadku z Lublina do identyfikacji czynników wpływających na implementację błękitno-zielonej infrastruktury (BZI). Za pomocą opro gramowania SCALGO Live przeanalizowano miejsca gromadzenia się wody opadowej i zweryfiko wano je pod kątem wprowadzania BZI. Wyniki wskazują na to, ze bezpośrednia interpretacja sy mulacji komputerowych jako miejsc implementacji BZI może być niewystarczająca. Wyszczegól nienie miejsc do wprowadzania takich rozwiązań wymaga uwzględnienia wielu innych czynników.

Słowa kluczowe: błękitno-zielona infrastruktura, osiedla mieszkaniowe, powierzchnie uszczelnione, SCALGO Live, wody opadowe.

Izabela Kozłowska, Agnieszka Rek-Lipczyńska | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3281-110X https://orcid.org/0000-0002-2004-0347
Research into proportions of a historical urban development – example of the new city district of Szczecin.

Proportion and mathematical ratio, as elements of beauty, have been used in architecture and urban planning since ancient times. This article presents a case study of this phenomenon in the form of mathematical analysis of spatial parameters in the district of Nowe Miasto in Szczecin (1845). The analysis demonstrates the absence of the use of geometrical proportion principles, while the principle of ratios was applied. The urban composition of New Town features urban elements shaped in the Baroque era, such as wide promenades connected to squares. However there has been a "loosen ing" of the rigorous geometry and symmetry typical of the Baroque era.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-05
Keywords: ratios, dimensions, geometric analysis, metrology, Szczecin, Nowe Miasto.

Badania nad proporcjami historycznych założeń urbanistycznych na przykładzie dzielnicy nowe miasto w Szczecinie.

Proporcja i stosunek matematyczny, będące elementami piękna, były stosowane w architekturze i urbanistyce od czasów antyku. W artykule przedstawiono studium przypadku tego zjawiska w for mie matematycznej analizy parametrów układu przestrzennego dzielnicy Nowe Miasto w Szczecinie (1845). W wyniku przeprowadzonej analizy udowodniono brak wykorzystania zasad geometrycznych proporcji, stwierdzono natomiast zastosowanie zasady stosunków. Kompozycja urbanistyczna No wego Miasta cechuje się elementami urbanistycznymi ukształtowanymi w epoce baroku, takimi jak szerokie aleje spacerowe powiązane z placami. W przypadku szczecińskiej dzielnicy doszło jednak do „poluzowania” rygorystycznej geometrii i symetrii barokowej.

Słowa kluczowe: proporcje, wymiary, analiza geometryczna, metrologia, Szczecin, Nowe Miasto.

Antonio Nevescanin, Bartosz M. Walczak | Lodz University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6240-2836 https://orcid.org/0000-0002-9429-9626
Privatisation of public space – case study Zagreb, Croatia.

The article explores the topic of privatization of public space occurring in the process of contempo rary urban planning policies, on the example of city of Zagreb in Croatia. The division between public and private in the European cities, particularly post-socialist cities, has historically been ra ther clear. However, with the change of socio-economic system, continuous development and adopting the contemporary planning practices such as public-private partnerships, the line between public and private is becoming blurred. The article analyses current practices and explores the possible risk for the city in case these practices prevail.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-06
Keywords: privatisation, public space, urban regeneration, urban planning.

Prywatyzacja przestrzeni publicznej – studium przypadku Zagrzeb, Chorwacja.

W artykule przedstawiono badania obejmujące temat prywatyzacji przestrzeni publicznej występu jący w procesie współczesnej polityki urbanistycznej na przykładzie miasta Zagrzeb w Chorwacji. Podział na publiczne i prywatne w miastach europejskich, szczególnie w miastach postsocjali stycznych, był historycznie dość wyraźny. Jednak wraz ze zmianą systemu społeczno gospodarczego, ciągłym rozwojem i przyjęciem współczesnych praktyk planowania, takich jak partnerstwa publiczno-prywatne, granica pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym zaciera się. W artykule dokonano analizy obecnych praktyk i zbadano potencjalne ryzyko dla miasta w przy padku ich rozpowszechnienia.

Słowa kluczowe: prywatyzacja, przestrzeń publiczna, rewitalizacja, urbanistyka.

Marceli Łasocha | Cracow University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8574-9453
The functional and spatial model (in the development strategy) as an instrument for planning and controlling transformations in the structure of the city and agglomeration.

The article, based on the example of Krakow and the Krakow metropolis, discusses the method of managing space through the Development Strategy document, and in particular the recently launched Functional and Spatial Structure Model. After analyzing three documents of the Strategy, conclusions are drawn regarding the shortcomings resulting from these documents and good prac tices related to them. The guidelines may be helpful for other metropolises and for improving the cur rent economic and spatial planning system in Poland. The article also draws attention to the authors of individual documents, which is particularly important in times of depreciation of the urban planning profession.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-07
Keywords: Development Strategy, Krakow, Krakow metropolis, Spatial Structure Model.

Model funkcjonalno-przestrzenny (w strategii rozwoju) jako instrument planowania i sterowania przekształceniami struktury miasta i aglomeracji.

Artykuł, na przykładzie Krakowa i Metropolii Krakowskiej, omawia metodę zarządzania i gospodaro wania przestrzenią poprzez dokument Strategii Rozwoju, a w szczególności funkcjonujący od nie dawna Model struktury funkcjonalno-przestrzennej. Po analizie trzech dokumentów Strategii formu łuje się wnioski dotyczące mankamentów wynikających z tych dokumentów oraz dobre praktyki z nimi związane. Wytyczne mogą być pomocne dla innych metropolii oraz dla poprawy obecnego systemu planowania gospodarczo-przestrzennego w Polsce. W artykule zwraca się również uwagę na autorów poszczególnych dokumentów, co jest szczególnie ważne w czasach deprecjacji zawodu urbanisty.

Słowa kluczowe: Kraków, Metropolia, Model funkcjonalno-przestrzenny, Strategia Rozwoju.

Katarzyna Matyszewska-Fuszara | Bialystok University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8554-7491
Deficit of public parking spaces in housing estates on the example of a street in Warsaw.

Warsaw of the 21st century is struggling with many problems in the context of urban planning, and one of them is the deficit of public parking spaces. The aim of the research is to assess newly built housing estates in Warsaw in terms of providing a sufficient number of public parking spaces. The study adopted the in situ inspection method and was supported by a diagnostic survey in the form of a questionnaire. The article analyzes two housing estates with service premises on the ground floor at Komputerowa Street in Warsaw's Mokotów district. The analyzed area is covered by the Local Spatial Development Plan, which would indicate a well-planned space, but the solutions con fronted with reality turn out to be insufficient for the needs of a contemporary inhabitant of the capi tal. The article also examines nowadays pro-ecological methods of city planning, which introduce restrictions on car traffic, and analyzes the possibility of using them in the discussed housing es tates.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-08
Keywords: parking spaces, urban analysis, spatial planning, 15-minute city.

Deficyt ogólnodostępnych miejsc parkingowych na osiedlach mieszkaniowych na przykładzie ulicy w Warszawie.

Warszawa XXI wieku zmaga się z wieloma problemami w kontekście urbanistyki, a jednym z nich jest deficyt ogólnodostępnych miejsc parkingowych. Celem badań jest ocena nowopowstających osiedli mieszkaniowych w Warszawie, pod kątem zapewniania wystarczającej liczby ogólnodo stępnych miejsc parkingowych. W badaniach przyjęto metodę lustracji in situ oraz poparto sonda żem diagnostycznym w formie ankiety. W artykule przeanalizowano dwa osiedla mieszkaniowe z usługowymi parterami przy ulicy Komputerowej na warszawskiej dzielnicy Mokotów. Analizowany obszar objęty jest Miejscowym Planem Zagospodarowania Przestrzennego, co wskazywałoby na dobrze zaplanowaną przestrzeń, jednak skonfrontowane z rzeczywistością rozwiązania, okazują się niewystarczające dla potrzeb współczesnego mieszkańca stolicy. W artykule zbadano również współczesne metody proekologiczne planowania miast, które wprowadzają ograniczenia w ruchu samochodowym i przeanalizowano możliwość zastosowania ich na omawianych osiedlach.

Słowa kluczowe: miejsca parkingowe, analiza urbanistyczna, planowanie przestrzenne, miasto 15 minutowe.

Jarosław Piesik | Uniwersytet Zielonogórski, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7851-8748
Evaluation of the possibility of increasing the biologically active space in the highly urbanized built-up area: a case study of the "Niebuszewo-Bolinko" district of the city of Szczecin.

The Paris Agreement sets a goal of reducing air pollution emissions by 55% by 2030 compared to the 1990 levels. One way to achieve this is by increasing the biologically active areas in cities, where there is limited space. This article explores the possibility of using the vertical space on the walls of buildings, such as a housing estate in Szczecin, by planting vines. It also tries to determine the size of the area that can be used, which will result in an increase in the biologically active areas of cities.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-09
Keywords: Biologically active area, revitalization, vertical greenery.

Ocena możliwości zwiększenia przestrzeni biologicznie czynnej w zabudowie na terenach silnie zurbanizowanych na przykładzie dzielnicy „Niebuszewo-Bolinko” miasta Szczecina.

Zgodnie z Porozumieniami Paryskimi należy do 2030 r. ograniczyć emisje zanieczyszczeń powie trza o 55% w porównaniu do poziomu z roku 1990. Jedną z możliwych metod oczyszczenia środo wiska jest zwiększenie powierzchni biologicznie czynnych w mieście na które jednak brak jest przestrzeni. Autor w artykule na przykładzie osiedla Szczecina odpowiada na pytanie: czy istnieje wertykalna przestrzeń na ścianach budynków możliwa pod adaptację przez pnącza. Podejmuje także próbę określenia jej wielkości, co bezpośrednio przełoży się na zwiększenie powierzchni biologicznie czynnej miast.

Słowa kluczowe: Powierzchnia biologicznie czynna, rewitalizacja, zieleń wertykalna.

Grzegorz Wojtkun | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8017-6238
Access isochrony to primary school as a key determinant in shaping humane space of multi-family housing complex.

This article presents a research analysis of an exemplary multi-family housing area from the per spective of its residents. Using a selected Polish housing complex as a case study, an attempt is made to refine the concept of optimal access isochrony as a criterion in the design of residential areas in the future. Simultaneously, the historical background related to the emergence of the con cept of the neighborhood unit as an architectural paradigm is outlined.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-10
Keywords: block housing estates, Access Isochrone, School Unit, Neighborhood Unit Paradigm.

Izochrona dojścia do szkoły podstawowej jako kluczowa determinanta w kształtowaniu humanitarnej przestrzeni zespołu zabudowy wielorodzinnej.

W artykule tym podjęto analizę badawczą dotyczącą wzorcowego z punktu widzenia zbiorowości mieszkańców obszaru zwartej zabudowy wielorodzinnej. Opierając się na wybranym przykładzie polskiego blokowiska podjęto próbę badawczego dookreślenia optymalnej izochrony dojścia jako kryterium w projektowaniu obszarów zabudowy mieszkaniowej w przyszłości. Jednocześnie nakre ślono tło historyczne związane z powstaniem idei jednostki sąsiedzkiej rozumianej jako paradyg mat architektoniczny.

Słowa kluczowe: blokowisko, izochrona dojścia, jednostka szkolna, paradygmat jednostki sąsiedzkiej.

Leszek S. Wiśniewski | Warsaw University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5190-8316
Impact of the structure of build-up area of cities on their mobility model.

Transport in urban area is not only infrastructure, it is also a network of functions between which people would like to travel. This is why the spatial structure of the city - the density and compact ness of the build-up area, as well as the relation of this area to center or centers of the city is so important. The aim of the article is to analyze modal split data and population distribution in European cities and to present the resulting conclusions, including the conclusions on how to shape the spatial structure of cities in a way that is conducive to development of active mobility.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.C-11
Keywords: active mobility, city structure, compact city, modal split, sustainable transport.

Wpływ struktury zabudowy miast na ich model mobilności.

Transport w miastach to nie tylko infrastruktura, to także sieć funkcji, pomiędzy którymi ludzie chcieliby się przemieszczać. Dlatego tak ważna jest struktura przestrzenna miasta – gęstość za ludnienia i zwartość obszaru zabudowy, a także relacja tego obszaru do centrum lub centrów mia sta. Celem artykułu jest analiza danych dotyczących struktury transportu i rozkładu ludności w miastach Europy – Austrii, Czech, Francji, Danii, Hiszpanii, Holandii, Niemiec, Węgier i Polski - oraz przed stawienie wynikających z nich wniosków, w tym wniosków dotyczących kształtowania struktury przestrzennej miast w sposób sprzyjający rozwojowi aktywnej mobilności.

Słowa kluczowe: aktywna mobilność, struktura miasta, struktura transportu, zrównoważony trans port, zwarte miasto.

Hanna Hrehorowicz-Gaber, Agnieszka Ciepiela, Alicja Hrehorowicz-Nowak | Cracow University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1567-6172 https://orcid.org/0000-0002-3280-4674 https://orcid.org/0000-0002-4664-9740
Protection of the cultural landscape and architectural form of the wisnicko-lipnicki landscape park.

A harmoniously shaped cultural landscape provides the basis for protecting the identity of a place. Cataloging spatial values and development forms is an element of the spatial policy of the munici palities of the Wiśnicz foothills and the statutory protection activities of the Complex of Landscape Parks of the Małopolska Voivodeship. The method and results of the research presented in this article were developed for the purpose of identifying architectural forms and patterns for the Wiśnicko-Lipnicki Landscape Park. It takes into account the protection of traditional architectural elements in relation to basic types of development and contains proposals for solutions referring to the local building tradition, harmonizing with the landscape, promoting landscape-friendly forms. It is also a guideline for newly created strategies and planning documents in municipalities.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.D-01
Keywords: architecture, landscape, protection of monuments, spatial planning, urban planning.

Ochrona krajobrazu kulturowego i form architektonicznych wiśnicko - lipnickiego parku krajobrazowego.

Harmonijnie kształtowany krajobraz kulturowy daje podstawę ochrony tożsamości miejsca. Skata logowanie walorów przestrzennych i form zabudowy jest elementem polityki przestrzennej gmin pogórza Wiśnickiego oraz statutowych działań ochronnych Zespołu Parków Krajobrazowych Wo jewództwa Małopolskiego. Metoda i efekty badań przedstawione w niniejszym artykule, zostały opracowane na potrzeby wskazania form i wzorców architektonicznych dla Wiśnicko - Lipnickiego Parku Krajobrazowego. Uwzględnia ona ochronę tradycyjnych elementów architektonicznych w odniesieniu do podstawowych rodzajów zabudowy i zawiera propozycje rozwiązań nawiązują cych do miejscowej tradycji budowlanej, harmonizującej z krajobrazem, promując przyjazne dla krajobrazu formy. Jest również wytyczną dla nowotworzonych strategii i dokumentów planistycz nych w gminach.

Słowa kluczowe: architektura, krajobraz, ochrona zabytków, planowanie przestrzenne, urbanistyka.

Robert K. Barełkowski | West Pomeranian University of Technology in Szczecin. Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2375-4257
From narrative to expression of historical values. Objectivization of evaluation of twin villas in Sołacz, Poznań.

The article explores the method of deriving historical values from the history of an object and place, in connection with people important to the object or place. This is a detailed analysis of the practi cal process of translating an integrated historical narrative used to recreate important components or carriers of historical values, based on the case of two semi-detached villas in Poznań's Sołacz district. The HeV method used in this case illustrates how to qualify individual historical factors that may be of great importance in themselves, but of little importance in relation to architecture.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.E-01
Keywords: assessment of historic values, garden city, HeV method, history of Sołacz, interwar ar chitecture of the 20th century.

Od narracji do ekspresji wartości historycznych. Obiektywizacja oceny bliźniaczych willi na Poznańskim Sołaczu.

Artykuł eksploruje sposób wywodzenia wartości historycznych z historii obiektu i miejsca, w powią zaniu z osobami ważnymi dla obiektu lub miejsca. Jest to dokładna analiza praktycznego, opartego na kazusie dwóch bliźniaczych willi na poznańskim Sołaczu, procesu translacji zintegrowanej nar racji historycznej służącej do odtworzenia istotnych komponentów lub nośników wartości historycz nych. Metoda HeV zastosowana w tym przypadku ilustruje, w jaki sposób kwalifikowane są po szczególne czynniki historyczne, które same w sobie mogą mieć duże znaczenie, jednak niewielkie w odniesieniu do architektury.

Słowa kluczowe: architektura międzywojenna XX wieku, historia Sołacza, metoda HeV, miasto ogród, ocena wartości zabytkowych.

Nihan Zorlu Basel | Istanbul Technical University, Turkey

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1724-4883
Sinop Citadel throughout history.

Sinop, a strategically important city in history, has felt the need to defend against the dangers of being a widespread settlement in almost every period. Even today, traces of defensive structures can be found in the city. For this reason, it is possible to see how the inner castle changed over the years and how it was shaped according to needs from the Hellenistic period to the Ottoman period. This study aims to examine how the structure changes according to periods.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.E-02
Keywords: Citadel, Defence Structure, Sinop, Spolia.

Radoslaw Kimsza | Bialystok University of Technology, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8504-5616
Locus Theologiae in architecture and sacred art – a case study.

The article, in the theological and philosophical key, shows the Christian understanding of beauty and its place in the broadly understood sacred art. The author points to a specific evolution of beauty, which from the Renaissance to modern times lost its original mysticism of beauty in favor of its individualistic interpretations, closing the need to find divine-human unity in sacred art. This is expressed in the liturgy and the eternal connection with it of the arts, both structural and expres sive. Looking for patterns reaching the essence of beauty in sacred arts, the author brings out two Italian architects: Ciro Lomonte and Guido Santoro, who in a small parish church in Sancipirello reached for the primal instinct of beauty in sacred art and, through simple forms, made a kind of sacraliza tion of the "naked" church interior.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.E-03
Keywords: aesthetics, beauty, sacrum, sacred art, theology of art.

Locus Theologiae w architekturze i sztuce sakralnej – studium przypadku.

Autor wskazuje na swoistą ewolucję piękna, która od renesansu do czasów współczesnych, zatra ciła pierwotny jej mistycyzm piękna na korzyść indywidualistycznych jego interpretacji, zamykają cych na potrzebę odnajdywania w sztuce sakralnej jedności bosko-ludzkiej a także chrześcijańskie rozumienie piękna i jego umiejscowienie w szeroko pojętej sztuce sakralnej. Wyrazem tego jest liturgia i odwieczne powiązanie z nią sztuk zarówno konstrukcyjnych, jak i ekspresyjnych. Poszukując wzorców sięgających istoty piękna w sztukach sakralnych Autor wydobywa dwóch włoskich architektów: Ciro Lomonte i Guido Santoro, którzy w niewielkim parafialnym kościółku w Sancipirello sięgnęli po pierwotny instynkt piękna w sztuce sakralnej i poprzez proste formy do konali swoistej sakralizacji „obnażonego” z sacrum kościelnego wnętrza.

Słowa kluczowe: architektura sakralna, piękno, sacrum, sztuka sakralna, teologia sztuki.

Aleksandra Pilarczyk | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7340-8774
Old rural church cemeteries within the confines of the contemporary city of Szczecin.

The aim of this article was to indicate the transformations that have occurred and continue to occur within the space of the old rural church cemeteries located within the contemporary administrative boundaries of the city of Szczecin. By combining source materials and documentation regarding the history of the discussed cemeteries with an analysis of their current state, it was possible to identify which components of their historical landscape have survived to the present day and what their significant values are. The research results showed that within the areas of the former church cemeteries, few traces of their former function have survived. However, as long as the church is in use, there is a chance to preserve remnants of this heritage, although inevitable transformations arising from contemporary users' needs are also occurring.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.E-04
Keywords: necropolises, rural church cemeteries, city landscape, green areas.

Dawne wiejskie cmentarze przykościelne w obrębie współczesnego miasta Szczecin.

Celem niniejszego artykułu było wskazanie przemian, jakie zachodziły i nadal zachodzą w prze strzeni dawnych wiejskich cmentarzy przykościelnych znajdujących się we współczesnych grani cach administracyjnych miasta Szczecin. Zestawienie materiałów źródłowych i dokumentacji doty czących historii omawianych cmentarzy z analizą ich aktualnego stanu wykazało, które składniki historycznego krajobrazu tych miejsc przetrwały do obecnych czasów oraz jakie są ich istotne wa lory. Wyniki badań wykazały, że w obrębie terenów dawnych przykościelnych cmentarzy zachowa ły się nieliczne ślady dawnej funkcji. Dopóki jednak kościół jest użytkowany daje to szansę na za chowanie pozostałości spuścizny, chociaż jednocześnie nieuniknione są przeobrażenia wynikające z współczesnych potrzeb użytkowników.

Słowa kluczowe: nekropolie, wiejskie cmentarze przykościelne, krajobraz miasta, tereny zieleni.

Anna Szewczenko, Natalia Tadla-Borowska | Silesian University of Technology in Gliwice, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3441-7934 https://orcid.org/0000-0002-5394-3753
Contemporary trends in the accessibility of cultural facilities, based on the example of Barcelona.

Cultural facilities play an important role in urban social life. It is a meeting place between culture and the participants in urban life, understood today as a place for discussion, exchange of ideas. To allow these processes to take place, it is necessary to ensure accessibility in all areas. The aim of this article is to analyse exemplary directions of activities in cultural venues in Barcelona as a city imple menting accessibility in the broadest sense, including supporting activities in venues such as theatres and museums, for example. Based on the results of the research, an attempt was made to develop an accessibility model capturing spatial, technological, organisational and communication and infor mation activities. The research involved a literature review and site visits to four cultural venues in Barcelona.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.F-01
Keywords: architectural accessibility, Barcelona, cultural facilities, universal design.

Współczesne tendencje w dostępności obiektów kultury na przykładzie Barcelony.

Obiekty kultury pełnią istotną rolę w miejskim życiu społecznym Jest to miejsce spotkania kultury z uczestnikami życia miejskiego, rozumiane współcześnie jako miejsce do dyskusji, wymiany poglą dów. Aby te procesy mogły zachodzić niezbędne jest zapewnienie dostępności we wszystkich za kresach. Celem artykułu jest analiza przykładowych kierunków działań w obiektach kultury w Barce lonie jako mieście wdrażającym szeroko rozumianą dostępność, w tym wspierającym działania w obiektach takich jak np. teatry, muzea. Na podstawie wyników badan podjęto próbę wypracowania modelu dostępności ujmującego działania przestrzenne, technologiczne, organizacyjne i komunika cyjno-informacyjne. W badaniach przeprowadzono przegląd literatury oraz zrealizowano wizje lo kalne w czterech obiektach kultury w Barcelonie.

Słowa kluczowe: dostępność architektoniczna, Barcelona, obiekty kultury, projektowanie uniwersalne.

Adam Zwoliński | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9404-0748
Dubai expo 2020 – the world exhibition in the context of accessibility for people with special needs.

In today's world, accessibility poses a challenge for all communities worldwide. The achievements and civilizational progress are periodically showcased at global exhibitions. This article addresses the issue of accessibility for individuals with special needs and the implementation of facilities and solutions for accessibility in the context of the 76th World Expo 2020 in Dubai. The aim of the re search undertaken in the article was to conduct a comparative analysis of accessibility within the exhibition space and pavilions, focusing on the occurrence of specific issues within the designated research area. The study also delved into individual cases, considering accessibility in various na tional pavilions at Expo 2020. The results of the accessibility study, conducted based on pre-estab lished criteria, demonstrated the level of implementation of accessibility concepts within the exhibition space and pavilions from both comparative and problem-oriented perspectives.

DOI: 10.21005/pif.2023.56.F-02
Keywords: accessibility, accessible city, Expo 2020, Dubai, universal design, world’s exhibition.

Dubaj expo 2020 – przestrzeń wystawy światowej w kontekście dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami.

świata. Dorobek i rozwój cywilizacyjny prezentowany jest cyklicznie na wystawach światowych. Ar tykuł dotyczy problematyki dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami oraz realizacji udo godnień i rozwiązań prodostępnościowych w kontekście 76. światowej wystawy EXPO 2020 w Dubaju. Celem badań podjętych w artykule była analiza porównawcza i indywidualnych przypad ków w zakresie dostępności przestrzeni wystawy i pawilonów pod kątem występowania i na obszarze badanym danego typu problemu, ale również w ujęciu indywidualnym uwzględniającym badanie do stępności w poszczególnych pawilonach narodowych na Expo 2020. Wyniki badania dostępności za pomocą przygotowanych wcześniej kryteriów pokazały poziom realizacji idei dostępności w prze strzeni i pawilonach wystawy w ujęciu porównawczym i problemowym.

Słowa kluczowe: dostępność, miasto dostępne, Expo 2020, Dubaj, projektowanie uniwersalne, wystawa światowa.