Elżbieta Czekiel-Świtalska, Waldemar Marzęcki I WEST POMERANIAN UNIVERSITY OF TECHNOLOGY IN SZCZECIN, POLAND

50 wydanie periodyku przestrzeń i forma na tle wybranych zagadnień czasopism naukowych w Polsce.

W artykule, z okazji wydania 50 numeru Przestrzeni i formy omówiono wybrane zagadnienia z jego historii. Rocznicowe wydanie czasopisma było również okazją do przedstawienia obecnej sytuacji prawnej ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń dotyczących rynku wydawnictw naukowych w Polsce. Szerokie badania aktów prawnych, informacji o wybranych czasopismach przedstawiają zagadnienia dotyczące czasopism naukowych w Polsce oraz prezentują informacje i statystyki w szczególności wybranych periodyków z dyscypliny architektura i urbanistyka. Pokazane zostały wybrane uwarunkowania punktacji czasopism naukowych w Polsce.

Słowa kluczowe: czasopisma naukowe, dyscyplina architektura i urbanistyki, ocena czasopism, Przestrzeń i forma.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4423-033X https://orcid.org/0000-0002-1192-9064
50th Issue of Space & Form against the background of selected issues concerning academic journals in Poland.

In this paper, on the occasion of publishing the fiftieth issue of Space & form, the authors discuss a range of problems from its history. The anniversary issue of the journal is also an occasion to present the current legal situation with a focus on threats that the academic journal market in Poland currently faces. A broad investigation of legal acts and information about selected journals presents matters concerning academic journals in Poland and present information and statistics, specifically for selected periodicals from the architecture and urban planning discipline. Selected determinants of the scoring system of academic journals in Poland have been presented.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.A-01
Keywords: academic journals, discipline of architecture and urban planning, Space & form.

Robert Barełkowski | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

Proces projektowy a postawa architekta.

Samoedukacja jest istotnym komponentem praktyki architektonicznej. W niniejszej pracy wyznacza ona pole, na którym podejmuje się próbę określenia relacji między projektem, procesem projektowym, problemami i celami projektu, a postawą architekta (wobec projektu). Jest to przyczynek do uporządkowania wiedzy o tym, w jaki sposób elementy zależne od samego projektanta wpływają na kształt formowanego rozwiązania a także w jaki sposób, świadomie, można wybranych postaw używać w określonych sytuacjach.

Słowa kluczowe: projektowanie architektoniczne, proces projektowy, postawa architekta, teleologia architektury, samoedukacja.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2375-4257
Design, design process and architect’s position projekt.

Self-education is an essential component of architectural practice. In this work, it marks the field in which an attempt is made to define the relationship between the project, the design process, problems and goals of the project, and the architect's attitude (towards the project). It is a contribution to the organization of knowledge about how the elements dependent on the designer himself affect the shape of the solution being formed and how, consciously, selected attitudes can be used in specific situations.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.A-02
Keywords: architectural design, design process, architect’s position, teleology of architecture, selfeducation.

Jan Słyk | Warsaw University of Technology, Poland

Model miasta.

Proces powstawania i rozwoju miast jest najbardziej skomplikowanym zjawiskiem w obszarze zagadnień przestrzennych. Jest wynikiem planowych działań człowieka dotyczących podziału gruntu na parcele, budowy infrastruktury, tworzenia zasad bezpieczeństwa, kreowania przyjaznej skali i estetyki wnętrz publicznych. Jest także rezultatem spontanicznych procesów toczących się bez ścisłej kontroli. Mają na nie wpływ ekonomia, demografia, czynniki środowiskowe, a także wojny, spory, rywalizacja podmiotów. W architekturze możliwe jest budowanie wiedzy i kompetencji poprzez wykonywanie prób w skali 1:1. Choć kosztowne i trudne, przynosi niekiedy pożądane rezultaty i otwiera drogę ku nowym technikom projektowania. W urbanistyce, przedmiot działań twórczych jest zbyt złożony, aby testować gotowe rozwiązania. Czas upływający od projektu do realizacji jest zbyt długi, aby nawet pośrednio korzystać z własnych doświadczeń przy kolejnych próbach. Jedynym sposobem testowania rozwiązań urbanistycznych w fazie koncepcyjnej jest tworzenie modeli. Reprezentowane są w nich zarówno cechy geometryczne jak i społeczne. Najdoskonalsze współczesne modele starają się uwzględniać wiele procesów funkcjonowania miast, w tym również procesy spontaniczne uwarunkowane przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.

Słowa kluczowe: modele urbanistyczne, eksperyment, metodyka projektowania, hipoteza przestrzenna.

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7022-9423
Model of the city.

The design and development of cities is the most complicated phenomenon in the domain of shaping space. It is the result of planned human activities related to land parcellation, building infrastructure, establishing safety rules, creating a friendly scale and aesthetics of public spaces. It is also the result of spontaneous processes that take place without strict control. It is influenced by economy, demography, environmental factors, as well as wars, conflicts, and competition between entities. In architecture, it is possible to build knowledge and competences by performing tests on a 1:1 scale. Although expensive and difficult, it sometimes brings the desired results and opens the perspective to new design techniques. In urban planning, the subject of creative activities is too complex to test final solutions. The time from design to implementation is too long to use your own experience even indirectly. The only way to test urban ideas in the conceptual phase is to create models. Both geometric and social features could be represented. The most perfect contemporary models attempt to comprise many processes of city functioning, including spontaneous activities conditioned by external and internal factors.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.A-03
Keywords: urban model, experiment, design methodology, spatial hypothesis.

Agata Bonenberg, Marco Lucchini | Politechnika Poznańska, Poland; Politecnico di Milano, Italy

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8051-3313 https://orcid.org/0000-0003-1618-4417
A common ground between neurosciences and architectural design: empathy, embodiment, emotion.

In the last decade, the increasing popularity of neuroscience has involved architecture. Both neuroscientists and architects have endeavoured to understand how the experience of architecture works from the standpoint of cognitive functioning. This has been possible thanks to the neuroimaging techniques such as fMRI and discoveries like mirror neurons. These researches, despite their outstanding quality, are difficult to implement for what concerns the practice of architectural design. However, there is a common ground where architectural theory, phenomenology and neuroscience intersect, represented by empathy, embodiment, and emotion. They are the frame of the awareness of space and the counterpart of the visual perception. The main goal of design is to make the living space but to take a meaning, it has to be the “negative” of the human body. This process comes into existence through “old” tools, i.e. the mentioned empathy, embodiment, and emotion. Still, they can get a new meaning if their traditional hermeneutic is blended with the latest knowledge provided by neurosciences.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.B-01
Keywords: Neuroscience, Empathy, Embodiment, Emotion, Space, Phenomenology.

Krzysztof Bizio | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

Ewolucja formy w awangardowej architekturze współczesnej w kontekście procesów partycypacji społecznej.

Tematem artykułu jest analiza wpływu partycypacji społecznej na formę architektury współczesnej. Dokonano podziału na trzy podstawowe kierunki stylistyczno-czasowe, wyróżnione ze względu na stosowaną metodologię projektową uwzględniającą partycypację: późny modernizm, postmodernizm, architektura partycypacyjna początków XXI w. Na podstawie analizy tekstów teoretycznych, oraz wybranych obiektów, wyróżniono charakterystyczne cechy danego okresu. Efektem przeprowadzonych badań stało się wyodrębnienie głównych tendencji opisujących zmiany form architektonicznych, wynikających ze zróżnicowanych metodologii projektowych uwzględniających partycypację.

Słowa kluczowe: Architektura współczesna, forma architektoniczna, teoria architektury, partycypacja społeczna.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8738-2448
Evolution of form in avantgarde contemporary architecture in the context of public participation processes.

The subject of this paper is an analysis of the impact of public participation on the form of contemporary architecture. A division into three basic stylistic-temporal trajectories was made, distinguished based on design methodology that includes participation: late Modernism, Postmodernism, and participative architecture of the early twenty-first century. Based on an analysis of theoretical texts and selected structures, distinctive features of a given period were identified. The study resulted in an identification of major tendencies that document changes in architectural forms stemming from a diverse range of design methodologies that feature participation.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.B-02
Keywords: Contemporary architecture, architectural form, architectural theory, participation.

Silvia Cejpkova, Elżbieta Czekiel-Świtalska, Andrea Urlandova, Alicja Świtalska | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland; Slovak University of Technology in Bratislava, Slovak

Historyczny rys kolorystyki architektury w Polsce i Słowacji po 1945 roku.

Celem artykułu jest zbadanie jak kolorystyka architektury zmieniała się i wyglądała po 1945 roku w Polsce i na Słowacji. Na potrzeby tego badania zbadano wszystkie typy budynków – w badaniu nie dokonano rozróżnienia pomiędzy zabudową historyczną a nie podlegająca ochronie konserwatorskiej. Przedstawia przegląd zewnętrznych wyborów kolorystycznych w architekturze od 1945 roku w Polsce i na Słowacji z wykorzystaniem badań w źródłach literaturowych, badań archiwalnych, odpowiedzi na ankiety i własnych badań terenowych.

Słowa kluczowe: architektura, kolor, Polska, Słowacja.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4423-033X https://orcid.org/0000-0002-0790-2563 https://orcid.org/0000-0002-1499-6916 https://orcid.org/0000-0002-9957-413X
A historical outline of the color of architecture in Poland and Slovakia after 1945.

The objective of this paper is to present a study of how the color schemes of architecture ended to change and presented themselves after 1945 in Poland and Slovakia. For the purposes of this investigation all types of buildings were examined – the study does not distinguish between listed buildings and other historical buildings. It offers an overview of exterior colour choices in architecture since 1945 in Poland and Slovakia using studies in literature sources, archive research, survey responses and own field research.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.B-03
Keywords: architecture, color, Poland, Slovakia.

Jan Cudzik, Jakub Kruk | Politechnika Gdańska, Poland

Wpływ budownictwa na środowisko. Metody świadomego kształtowania architektury pod kątem rozwiązań ekologicznych.

Kształtowanie świadomego w kontekście ekologii społeczeństwa jest procesem, który wpływa również na architekturę. Obecnie projektanci chętnie poszukują rozwiązań korzystnych pod względem śladu węglowego. W celu właściwej wielokryterialnej oceny i doboru adekwatnych rozwiązań niezbędne jest korzystanie z odpowiednich narzędzi takich jak na przykład metoda Life Cycle Assesment (LCA), czy reguł certyfikacji ekologicznej (BREEAM oraz LEED). W pracy dokonano przegląd narzędzi i metod obiektywnego wyboru rozwiązań ekologicznych w procesie projektowania architektonicznego.

Słowa kluczowe: BREEAM, LCA, LEED, ślad węglowy, szacowanie cyklu życia, świadomość ekologiczna.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8162-2447 https://orcid.org/0000-0002-9868-4601
Environmental impact of construction. Methods of conscious shaping architecture in terms of ecological solutions.

Shaping an ecologically conscious society is a process that also affects architecture. Currently, designers are eagerly looking for solutions that are beneficial in terms of carbon footprint. For the proper multi-criteria assessment and selection of adequate solutions, it is necessary to use appropriate tools such as, for example, the Life Cycle Assessment (LCA) method or the rules of ecological certification (BREEAM and LEED). The work presents a review of tools and methods for the objective selection of ecological solutions in the process of architectural design.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.B-04
Keywords: BREEAM, carbon footprint, environmental awareness, LCA, LEED, Life Cycle Assessment.

Volodymyr Durmanov | Białystok University of Technology, Poland; Ukrainian Academy of Architecture, Ukraine

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2296-2310
Dynamics of the Russian, Japan and the United States living premises geometry.

The main purpose of studying the dynamics of the geometric parameters of the country's living premises is to determine the patterns of their transformation as a result of changes in the lifestyle of the population. An analysis of official statistical information presented in the reports on population censuses and inventory of residential premises conducted in recent years in Russia, Japan and the United States made it possible to identify the dependence of changes in the number and area of living premises on the direction of development of the property structure in the country. Despite the relative stability of the reproduction of the traditional spatial image of the country's living premises, the change in its characteristics also depends on the level and character of the distribution of housing provision among the population. In the 19th century, a wide variety of living conditions with a low level of housing provision for the population led to an increase in state support for the construction of housing, which made it possible to narrow the geometric parameters of housing under construction and increase the average level of provision in countries. With the increase in the economic opportunities of households, it becomes preferable to purchase housing in private ownership, which makes it possible to expand the variety of living conditions and increase the average provision of housing for the population. The complete privatization of dwellings, observed at the end of the 20th century, leads to the emergence of private rent, which narrows the geometric characteristics of the dwelling under construction and increases the uneven housing supply again. During periods of economic crises, there are noticeable shifts in the transformation of the spatial image of a dwelling, associated with the search for the highest quality geometric forms of a dwelling, which change the direction of its reproduction during periods of restoration.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.B-05
Keywords: living premises, housing unit, census, average living area.

Marek Pabich | Politechnika Łódzka, Poland

Początki architektury muzealnej w Stanach Zjednoczonych.

W przeciwieństwie do Europy, gdzie muzea powstawały z przekształcanych kolekcji, w Ameryce pierwsze muzea tworzone były w oparciu o instytucje naukowe. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku kształtują się muzea w oparciu o prywatne kolekcje. Dla pomieszczenia zbiorów wznoszono obiekty, które przez długi czas, niemal do połowy XX wieku stylistycznie odwoływały się do architektury starożytnej Grecji. Od połowy XIX wieku zaczęto także wznosić muzea, dla których architekci szukali inspiracji w późniejszych stylach. I chociaż pojawiły się obiekty neogotyckie, neorenesansowe i neobarokowe, to Greek Revival zdominował architekturę muzealną w Stanach Zjednoczonych, tworzoną przez absolwentów paryskiej École des Beaux-Arts.

Słowa kluczowe: architektura, muzea, muzealnictwo, Stany Zjednoczone.

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2831-2826
The beginnings of museum architecture in the United States.

Contrary to Europe, where museums were created from transformed collections, in America the first museums were founded on the basis of scientific institutions. Only in the second half of the nineteenth century, museums are formed based on private collections. Objects were erected to house the collections, which for a long time, almost until the middle of the 20th century, stylistically referred to the architecture of ancient Greece. From the mid-nineteenth century, museums began to be built, for which architects looked for inspiration in later styles. And although neo-gothic, neorenaissance and neo-baroque objects appeared, the Greek Revival dominated museum architecture in the United States, created by graduates of the Parisian École des Beaux-Arts.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.B-06
Keywords: architecture, museums, museology, the United States.

Michał Purski | Politechnika Warszawska, Poland

Kształtowanie przestrzeni architektonicznej w obiektach martyrologii w Europie.

Artykuł prezentuje badania dotyczące świadomego kształtowania przestrzeni architektonicznej w obiektach martyrologii, cmentarzach i krematoriach w Europie. W badaniach autor skupił się na elementach kompozycji architektonicznej, oraz zabiegach przestrzennych doświadczanych przez użytkowników na trzech poziomach: prenarracji, protonarracji i narracjach proceduralnych nieświadomych (Dimaggio, Semerari, 2001, 14:1-23), jako opartych wyłącznie na doświadczeniach zmysłowych użytkownika. Wybrane elementy wpływające na użytkownika podzielono na trzy kategorie: wywołujące działanie, skupiające uwagę lub wywołujące reakcję, oraz budujące świadomość przestrzeni.

Słowa kluczowe: architektura, prenarracja, protonarracja, narracja proceduralna świadoma, kompozycja urbanistyczna, kompozycja architektoniczna.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1366-2477
Designing space in martyrology facilities, cemetery and crematory in Europe.

The article presents research on the conscious shaping of the space of martyrology objects, cemeteries and crematoriums in Europe. In his research, the author focused on the elements of architectural and urban composition, as well as spatial treatments experienced by users on three levels: pre-narrative, proton-narrative and procedural narratives of the unconscious (Dimaggio, Semerari, 2001, 14: 1-23), as based solely on the user's sensual experience. Selected elements influencing the user were divided into three categories: inducing action, focusing attention or inducing a reaction, and building awareness of space.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.B-07
Keywords: architecture, urban planning, pre-narration, proton-narration, conscious procedural narrative, urban composition, architectural composition.

Sławomir Wojtkiewicz | Politechnika Białostocka, Poland

Symbol i archetyp „drzewa” w projektowaniu miejsc pamięci na wybranych przykładach studialnych.

Artykuł ukazuje problematykę możliwości interpretacyjnych i sposobów przedstawiania symbolu drzewa w projektowaniu miejsc pamięci. Studia te stanowią wstęp do pogłębionych badań dotyczących metodyki projektowania miejsc pamięci w dydaktyce architektury krajobrazu. Celem pracy jest studium symbolu „drzewa” w kształtowaniu struktury morfologicznej architektury miejsc pamięci. W pracy starano się ukazać „drzewo” jako rodzaj „idiomu” mający wpływ na charakter strukturalny miejsc pamięci. Cel ten został wsparty praktyką nauczania projektowania krajobrazowego miejsc pamięci, które to wybrane przypadki zostały tu szczegółowo opisane.

Słowa kluczowe: miejsca pamięci, drzewo, symbol, archetyp, architektura upamiętniająca.

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8080-8605
The symbol and archetype of "tree" in designing memorial places on selected study examples.

The article presents the issues of interpretative possibilities and ways of presenting a tree symbol in the design of memorial sites. These studies are an introduction to in-depth research on the methodology of designing memorial sites. The work aims to study the "tree" symbol in shaping the morphological structure of the architecture of memorial sites. The work attempts to show the "tree" as a kind of "idiom," shaping the structural character of memorial sites. This goal was supported by the practice of designing memorial sites, in which selected cases are described in detail here.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.B-08
Keywords: memorial sites, tree, symbol, archetype, commemorative architecture.

Grzegorz Wojtkun | Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Poland

Wartościowanie przestrzeni mieszkalnej na tle procesów ekonomicznych i społecznych po drugiej wojnie światowej.

W dobie epidemii wirusa SARS-CoV-2, a przede wszystkim zagrożenia pokoju na świecie humanitarne i racjonalne mieszkalnictwo wielorodzinne mogłyby przyczynić się do stabilizacji sytuacji ekonomicznej i społecznej. Wydaje się to szczególnie istotne w sytuacji coraz szybszego wyczerpywania się terenów zdatnych pod zabudowę mieszkaniową w miastach. W niniejszym artykule odniesiono się do kwestii wielkości powierzchni użytkowej mieszkań oraz jakości rozwiązań układów funkcjonalnych i przestrzennych w rozumieniu ich fizycznej dosięgalności. Zwrócono przy tym uwagę na aspekt ekonomiczny związany z ilością zużytego materiału budowlanego jako takiego. Powyższe mogłoby stać się przyczynkiem do dyskusji o kierunkach rozwoju mieszkalnictwa wielorodzinnego w przyszłości.

Słowa kluczowe: humanitarne mieszkalnictwo wielorodzinne, mieszkania w systemach uprzemysłowionych, zapotrzebowanie na przestrzeń mieszkalną

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8017-6238
Housing space valuation against the background of post-second-world-war economic and social processes.

In the period of the SARS-CoV-2 pandemic and, most importantly, of threat to world peace, humanitarian and rational multi-family housing could contribute to stabilizing the economic and social situation. This appears particularly essential in a situation of the fast-approaching land shortage for housing in cities. In this paper, the author discusses the size of usable apartment space and the quality of functional and spatial layouts understood in terms of their physical reach. The economic aspect associated with the amount of construction material used was noted. The above could contribute to the discussion on the future development trajectory of multi-family housing.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.B-09
Keywords: humanitarian multi-family housing, apartments in industrialized systems, housing space demand.

Robert Barełkowski, Sławomir Rosolski | West Pomeranian University of Technology in Szczecin; Poland Poznań University of Technology, Poland

Wielopoziomowa integracja projektowania a zagadnienie jakości życia w przestrzeni zurbanizowanej.

Istotą projektowania urbanistycznego jest transformacja środowiska w sposób zapewniający maksymalizację jakości życia człowieka. Narzędzia służące do osiągania tego celu muszą mierzyć się ze złożonością przestrzeni naturalnej i zurbanizowanej, a projektanci używają je do antycypowania przyszłych stanów środowiska. Artykuł prezentuje teoretyczne rozważania, uzupełnione praktyczną implementacją terenu w Gminie Swarzędz, na temat relacji między organizacją projektowania urbanistycznego w kontekście integracji wielopoziomowej (planowanie, projektowanie), a powstawaniem środowiska zurbanizowanego o wysokiej jakości. Proces ten wymaga kontrolowania wielu paralelnych wątków, między którymi zachodzą dynamiczne zmiany relacji - holarchii.

Słowa kluczowe: projektowanie urbanistyczne, planowanie przestrzenne, integracja projektowania, jakość życia, systemy holarchiczne.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2375-4257 https://orcid.org/0000-0001-9529-0423
Multilevel integration of design and the quality of life in urban space issue.

The essence of urban design is the transformation of the environment in a way that maximizes the quality of human life. The tools to achieve this goal must cope with the complexity of natural and urbanized spaces, and designers use them to anticipate future environmental states. The article presents theoretical considerations, supplemented by the practical implementation of the area in the Swarzędz community, on the relationship between the organization of urban design in the context of multi-level integration (planning, design) and the emergence of a high-quality urban environment. This process requires controlling many parallel threads between which there are dynamic changes in the relationship - the holarchy.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.C-01
Keywords: spatial planning, urban design, design integration, quality of life, holarchic systems.

Iryna O. Merylova, Oleksandr A. Rechyts | Prydniprovs’ka State Academy of Civil Engineering and Architecture, Dnipro, Ukraine

Utworzenie terminalu transportowo-pasażerskiego w mieście Dnipro: historia, praktyka, perspektywy.

Artykuł dotyczy historii powstawania i rozwoju strefy transportowo-przemysłowej, utworzonej wokół głównego dworca kolejowego miasta Dnipro i bezpośrednio przylegającej do centralnej dzielnicy miasta. Zmiany w strukturze przemysłowej kraju i miasta, globalne wyzwania oraz współczesne trendy sprzyjają transformacji tych terenów, w centrum aktywności biznesowej i społecznej zarówno miasta, jak i regionu.

Słowa kluczowe: przestrzenie miejskie, tereny postindustrialne, refunkcjonalizacja, rekreacja.

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2019-0780 https://orcid.org/0000-0003-3105-7942
Development of transport and passenger terminal in Dnipro: history, practice, prospects.

The article discusses the history of the transport and industrial zone development, which was formed around the central railway station of the city of Dnipro. This area is significant because it has a direct connection with the city center. Changes in the industrial structure of the country and the city, global challenges and modern trends contribute to the transformation of these territories into the center of business and social activity of the city, as well as the region.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.C-02
Keywords: urban space, post-industrial territories, redevelopment, recreation.

Agata Zachariasz Politechnika Krakowska, Poland

Projektowanie zieleni w obszarach objętych ochroną zabytków, na przykładzie wybranych obiektów krakowskich.

Celem artykułu jest pokazanie procesów projektowania zieleni w obszarach zabytkowych publicznie dostępnych. Problematyka dotyczy obiektów chronionych formami ochrony zabytków i nowych terenów powstających na terenach chronionych wpisami urbanistycznymi. Analizowano przypadki studialne z Krakowa uznanego za zabytek UNESCO, a zakres czasowy to okres ostatnich dwudziestu dwóch lat. Zastosowano studia literaturowe i metody analityczne. Uzyskane wyniki pokazują przegląd działań projektowych, kwestie sporne i kontrowersyjne. W dyskusji i podsumowaniu dokonano oceny podejmowanych działań, co posłużyło do uzupełnienia ogólnych wytycznych dotyczących modelu postępowania konserwatorskiego w obecnych warunkach prawnych, środowiskowych i społecznych. Odniesiono się też do standardów projektowych.

Słowa kluczowe: tereny zieleni zabytkowej, projektowanie konserwatorskie, nowe ingerencje w strukturę zabytkową.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9985-3083
Greenery design in areas under heritage conservation, on the example of selected krakow sites.

The objective of this paper is to present greenery design processes in publicly accessible heritage areas. This subject concerns sites under conservation via monument protection forms and new sites built in areas protected by provisions for urban complexes. Cases from Krakow, a city considered a monument by UNESCO, were analyzed. The temporal scope of the study was the last twenty-two years. The study was based on an investigation of the literature and analytical methods. The findings produced a review of design activity, as well as controversial and divisive matters. The discussion and conclusions feature an assessment of the activity investigated, which served to supplement general guidelines for the conservation approach model under current legal, environmental and social conditions. Design standards were also discussed.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.D-01
Keywords: heritage greenery sites, design for conservation, new interventions in historical structures.

Jan Kurek | Krakowska Akademia im. A.F. Modrzewskiego, Poland

Drewniane Cerkwie Polsko-Ukraińskiego pogranicza.

W czasie trudnego rodzenia się i kształtowana państwowości polskiej oraz formowaniu się ducha narodowego na terenach obecnej Ukrainy, architektura stała się ważnym wyróżnikiem tych tendencji. Szczególnie widać to w drewnianych budowlach sakralnych. Budowle te powstawały przez stulecia na styku kultury łacińskiej i kultury wschodniej. Świątynie chrześcijan obrządku wschodniego – czyli drewniane cerkwie – to najliczniejsza, po drewnianych kościołach, grupa budowli sakralnych w Polsce, a największa w dzisiejszej Ukrainie. W porównaniu z kościołami formy cerkwi są znacznie bardziej zróżnicowane. Badania prowadzone przez autora w latach 1989-2002 umożliwiły rozpoznanie wielu najcenniejszych budowli cerkiewnych Ukrainy zachodniej. Dziś pozostaje nadzieja, że obecne rosyjskie działania wojenne w Ukrainie nie spowodują uszczuplenia tego bezcennego. dziedzictwa kulturowego.

Słowa kluczowe: architektura, cerkwie, drewno, Ukraina.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0855-312
Wooden Orthodox churches of the Polish-Ukrainian borderland.

During the period of the difficult birth and development of Polish statehood and the formation of the national spirit in the lands of present-day Ukraine, architecture became an important marker for these tendencies. For centuries, these structures had been built at the point of contact between Latin and Eastern cultures. Christian churches of the Eastern rite – wooden Orthodox churches – were the most numerous, right after wooden Latin churches, group of religious buildings in Poland, and are the largest in present-day Ukraine. In comparison to Latin churches, the forms of Orthodox ones are much more diverse. The research conducted by the author in the years 1989-2002 made it possible to identify many of the most valuable orthodox churches in Western Ukraine. Today remains only hope that the current Russo-Ukrainian war will not deplete this priceless cultural heritage.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.E-01
Keywords: architecture, orthodox church, wood, Ukraine.

Halina Rutyna | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

Wartość historyczna dziedzictwa kulturowego architektury drewnianej w Zielonej Górze.

Artykuł przedstawia badania architektury drewnianej w Zielonej Górze, charakteryzuje wartość historyczną drewnianego dziedzictwa kulturowego, podkreśla rolę miejscowej tradycji budowlanej, kategorie swojskości i oryginalności architektury. Akcentuje wartość zabytkowego detalu i zdobnictwa elewacji frontowych, wykonanych w konstrukcji szachulcowej i określenie zasobów tego rodzaju architektury w stolicy województwa lubuskiego. Tylko nieliczne zabytki są objęte ochroną konserwatorską, co powoduje powolne znikanie z mapy Zielonej Góry domów szachulcowych, bo tylko niektóre z nich poddane zostały konserwacji i częściowej rewitalizacji.

Słowa kluczowe: architektura drewniana, konstrukcja ryglowa i szachulcowa, wartość historyczna, Zielona Góra.

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3853-6014
Historical value of cultural heritage of wooden architecture in Zielona Góra.

The article presents research on wooden architecture in Zielona Góra, characterizes the historical value of wooden cultural heritage, emphasises the role of the local building tradition, the categories of familiarity and originality of the architecture. It accentuates the value of the historic detail and ornamentation of the front elevations, made out half-timbered structure, and identifies the building stock of this type of architecture in the capital of the Lubusz Voivodeship. Only a few monuments are listed, which results in the slow disappearance of half-timbered houses from the landscape of Zielona Góra, as only some of them have undergone conservation and partial revitalisation.

DOI: 10.21005/pif.2022.50.E-02
Keywords: wooden architecture, half-timbered structure, historical value, Zielona Góra.