Przestrzeń i FORMa | pif51/2022

przestrzeń i FORMa | piF

Journal issues | Numery

Previous issues of the journal
Poprzednie numery

e-ISSN 2391-7725 | ISSN 1895-3247
e-mail: spaceandform@zut.edu.pl

Licencja: CC-BY

CiteFactor 2019/2020: 1.90

Informacja dla autorów

Etyka wydawnicza

Informacja dla recenzentów

---
Deklaracja dostępności

SPACE & FORM NO 51/2022

PRZESTRZEŃ I FORMA NR 51/2022

Full article
Cały artykuł
153

EDITOR | STOPKA REDAKCYJNA

Full article
Cały artykuł
165

TABLE OF CONTENTS | SPIS TREŚCI

ARCHITECTURE & CONSERVATION OF MONUMENTS | ARCHITEKTURA I KONSERWACJA ZABYTKÓW

Full article
Cały artykuł
218

Piotr Krzysztof Arlet, Halyna Petryshyn | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland; Lviv Polytechnic National University, Ukraine

Granica dwóch typów kultury ludowej i domów wiejskich w pobliżu Szczecina przed połową XIX wieku.

W niniejszym artykule autorzy przedstawiają badania dotyczące dawnej, wiejskiej architektury ryglowej. Teren badań obejmuje okolice miasta Szczecina. Sięgają do starszej generacji obiektów, powstających przed połową XIX w. Podstawą do dyskusji są mapy etnologiczne z pierwszej połowy XX w. ukazujące przebiegającą w pobliżu miasta granicę dwóch dużych obszarów o odmiennym charakterze kultury ludowej. To rozgraniczenie dotyczy nie tylko form domów, ale wszystkich przejawów kultury ludowej .Dla rozważań kluczowy okazuje się opis dawnej wioski rybackiej Mścięcino, położonej miedzy Szczecinem a Policami. Badania pokazały, że istniały próby tworzenia wsi letniskowych w otoczeniu Szczecina na przełomie XIX i XX w.

Słowa kluczowe: kultura ludowa, wiejska architektura tradycyjna, konstrukcja ryglowa.

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2072-1449 https://orcid.org/0000-0003-2558-6725
Border of two types of folk culture and rural houses near Szczecin before the mid-nineteenth century.

This paper presents research findings on historical vernacular half-timbered architecture. The study covered the general area of Szczecin and extended to older-generation buildings constructed before the mid-nineteenth century. Ethnological maps from the first half of the twentieth century that depicted the border of two large areas with differing vernacular culture characteristics served as a basis for discussion. This difference concerned not only the forms of houses, but most importantly manifestations of folk culture. A description of the historical fishing village of Mścięcino, located between Szczecin and Police, proved crucial to the investigation. The research showed that there had been attempts to create recreational villages in the vicinity of Szczecin at the turn of the twentieth century.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.B-01
Keywords: folk culture, vernacular architecture, half-timbered construction.

Full article
Cały artykuł
203

Jan Kurek | Em. prof. Politechniki Krakowskiej, Poland

Thira - miasta na wulkanie.

Architekturę miast i miasteczek wysp greckich cechuje zindywidualizowanie i malowniczość form. Dawne masywne struktury kamienne zastępują współcześnie nowe atrakcyjne formy, podporządkowane wymogom współczesnego życia i obsługi wzmożonego – zwłaszcza w miesiącach letnich ruchu turystycznego. Wymaga to także wprowadzania nowoczesnych technologii, niezbędnych dla właściwego ich funkcjonowania – dotyczy to gospodarki wodno-ściekowej i zaopatrzenia w energię. Całość cechuje unikalna harmonijna plastyka i organiczność form.

Słowa kluczowe: Santoryn, architektura, tradycja i współczesność.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0853-5312
Thira – towns on a volcano.

The architecture of the cities and towns of the Greek isles is characterized by an individuality and picturesqueness of forms. The historical, massive stone structures are currently being replaced by new, attractive forms, subjected to the requirements of contemporary life and serving heavy tourist traffic, especially during summer months. This also requires the introduction of modern technologies that are necessary for them to function – this applies to waste and water management and power supply. The entirety is characterized by a unique, harmonious visuality and organicity of forms.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.B-02
Keywords: Santorini, architecture, tradition and modernity.

Full article
Cały artykuł
201

Maciej Płotkowiak | Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Poland

Postulaty do programu badań architektonicznych jako pochodna wirtualnej rekonstrukcji zamku w Dobrej koło Nowogardu.

Wirtualna rekonstrukcja obiektu historycznego polega na wykonaniu jego cyfrowego modelu w oparciu o dostępne dane o charakterze naukowym. Powodzenie tej procedury jest uzależnione od stopnia uszczegółowienia modelu, który jest pochodną stanu wiedzy o obiekcie. W przypadku braku niezbędnych danych dochodzi do ich pominięcia i w rezultacie zubożenia modelu lub posłużenia się domysłem i niebezpieczeństwa przekroczenia granic działań o charakterze naukowym. Jest więc wirtualna rekonstrukcja procedurą, w trakcie której dochodzi do identyfikacji luk w wiedzy o obiekcie stanowiącym przedmiot rekonstrukcji, a ich lista określa zakres postulowanych badań prowadzących do jego pełnego rozpoznania. Powyższą procedurę zastosowano podczas wirtualnej rekonstrukcji zamku w Dobrej.

Słowa kluczowe: badania architektoniczne, wirtualna rekonstrukcja, zamek w Dobrej.

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8797-3160
Postulates for architectural investigation guidelines, based on a virtual reconstruction of Dobra castle near Nowogard.

A virtual reconstruction of a historic building is based on building its digital model based on available research data. The success of this procedure depends on the model’s level of detail, which is in turn derived from what is known about the building. Should necessary data be missing, they are ignored and the model’s value decreases; alternatively, one can use suppositions and risk crossing the boundary of academic conduct. Virtual reconstruction is a procedure during which gaps in knowledge about the reconstructed building are identified, and their list defines the scope of postulated tasks that could lead to the building’s full exploration. This procedure was applied in a virtual reconstruction of Dobra Castle.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.B-03
Keywords: architectural investigation, virtual reconstruction, Dobra Castle.

Full article
Cały artykuł
198

Łukasz Rosiak | Politechnika Bydgoska, Poland

Aplikacja metody badawczej – porównawczej w praktyce projektowej. Studium przypadku – Wołomin.

Artykuł ma na celu zaprezentowanie w jaki sposób projektanci, podczas konsultacji społecznych, wykorzystują potencjał analiz wariantowych w projektowaniu urbanistycznym. Projektanci dokonują wyboru miejsc strategicznie ważnych, gdzie udaje się rozważyć wprowadzenie rozwiązań wariantowych. Dokonują oni odseparowania tkanki „zdrowej” stwierdzając, że jej stan jest odpowiedni do pozostawienia, posługują się modelem wariantowym są w stanie zaprezentować rozwiązania obiektywnie podobne do siebie jakościowo. Autor w niniejszej pracy będzie się starał wyjaśnić jak istotny jest proces projektowania wariantowego. Posłuży mu do tego celu przykład opracowania miejscowego planu rewitalizacji dla tzw. „Starówki” Miasta Wołomin.

Słowa kluczowe: projektowanie wariantowe, projektowanie partycypacyjne, rewitalizacja.

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8823-0430
Application of the test method – comparative in design practice. Case study – Wołomin.

The aim of the article is to present how designers, during public consultations, use the potential of variant analyzes in urban design. Designers select strategically important places where it is possible to consider introducing alternative solutions. They separate the "healthy" tissue, stating that its condition is suitable for being left behind, use a variant model, and are able to present solutions that are objectively similar in quality to each other. In this work, the author will try to explain the importance of the variant design process. For this purpose, he will use the example of developing a local revitalization plan for the so-called "Old Town" of the city of Wołomin.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.B-04
Keywords: variant design, participatory design, revitalization.

Full article
Cały artykuł
259

Adriana Szubryt | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

Redukcja funkcji i formy w obiekcie architektonicznym na przykładzie latarni morskiej.

W niniejszym artykule poszukiwany jest związek między oczywistymi, postrzeganymi zewnętrznie cechami obiektu architektonicznego – funkcją i formą – a nieokreśloną bliżej „istotą” tego obiektu, wyrażającą jednak podstawowy sens jego istnienia. W wyniku prowadzonej analizy wydestylowane zostały niezbywalne cechy obiektu architektonicznego, które jednocześnie są odpowiedzią na potrzeby leżące u podstaw powołania obiektu do „życia”, czyli jego wybudowania i użytkowania. Jako przykład poddana analizie została latarnia morska ze względu na prostą strukturę funkcjonalną, zarazem formalną, a także na zdolność ukazania w takim przypadku, jak określać można prymarne atrybuty architektury po to, by w prawidłowy sposób ustanowić hierarchię ważności – czy to funkcjonalną, czy formalną.

Słowa kluczowe: analiza formy, latarnia morska, projektowanie architektoniczne, teoria architektury.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5681-2636
Reduction of function and form in an architectural object on the example of the lighthouse.

In this article, a relationship is sought between the obvious, externally perceived features of an architectural object - function and form - and the undefined "essence" of this object, which, however, expresses the basic meaning of its existence. As a result of the conducted analysis, the inalienable features of an architectural object have been distilled, which at the same time are a response to the needs underlying the creation of the object, i.e. its construction and use. As an example, the lighthouse was analyzed due to its simple functional and formal structure, as well as the ability to show, in this case, how to define the primary attributes of architecture in order to correctly establish a hierarchy of importance - be it functional or formal.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.B-05
Keywords: analysis of the form, architectural design, lighthouses, theory of architecture.

URBAN AND REGIONAL PLANNING | URBANISTYKA I PLANOWANIE PRZESTRZENNE

Full article
Cały artykuł
263

Małgorzata Denis, Joanna Jaroszewicz | Warsaw University of Technology, Poland

Peryurbanizacja wokół Warszawy.

Warszawa, wraz ze strefą podmiejską, od wielu lat stanowi jedno z najbardziej rozwijających się obszarów w Polsce. Od 30 lat trwania transformacji ustrojowej zauważalna jest nadmierna suburbanizacja zarówno wokół samej Warszawy, jak miast ją otaczających, wzrost liczby mieszkańców, zmniejszanie się terenów zieleni na rzecz zabudowy mieszkaniowej. Strefa podmiejska wokół Warszawy stale rozrasta się, jej zasięg jest trudny do zdefiniowania z racji swojej dynamiki zmian. Tereny wokół Warszawy, graniczące z nią posiadają silniejszą urbanizację niż peryferie strefy podmiejskiej. Przemiany przestrzenne zachodzące od wielu lat w otoczeniu Warszawy przyczyniają się do powstania nowej strefy peri-urban, która stanowi swoiste kontinuum miejsko – wiejskie.

Słowa kluczowe: peryurbanizacja, Warszawa, kontinuum miejsko - wiejskie, strefa podmiejska.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4694-116X
Peri-urbanisation around Warsaw.

Warsaw with its suburban zone is one of the fastest developing areas in Poland. Over the 30 years of political transformation and excessive suburbanisation around both Warsaw and the surrounding cities was accompanied by an increase in the number of residents and decrease in green areas in favour of housing development. The suburban zone around Warsaw keeps expanding. Its dynamics of changes make its range difficult to define. Areas adjacent to Warsaw show stronger urbanisation than the peripheral suburban zone. Long-lasting spatial transformations around Warsaw contribute to the development of a new peri-urban zone, constituting a specific urban-rural continuum.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.C-01
Keywords: peri-urbanisation, suburban zone, urban-rural continuum, Warsaw.

Full article
Cały artykuł
255

Zuzanna Michalska, Joanna Pluto-Kossakowska | Warsaw University of Technology, Poland

Opracowanie wskaźników jakości życia w mieście na podstawie baz danych przestrzennych.

Przedmiotem badania jest analiza możliwości wykorzystania Bazy Danych Obiektów Topograficznych (BDOT10k) oraz Banku Danych Lokalnych (BDL) do monitorowania zrównoważonego rozwoju i jakości życia w mieście. Użyteczność tych danych została zbadana na przykładzie wskaźników jakości życia w mieście Kielce i jego sąsiedztwa. Przeanalizowano bazy w odniesieniu do zakresu informacyjnego, aktualności i poziomu agregacji przestrzennej. W badaniu wykorzystano metodę analizy wielokryterialnej (MCE) wraz z analizą hierarchiczną (AHP). Rozważane zagadnienie zostało przedstawione w postaci hierarchii, na czele której znajduje się jakość życia. Najniższy poziom hierarchii tworzą wybrane wskaźniki zdefiniowane w normie ISO 37120. W artykule przedstawiono metodykę obliczenia i wizualizacji każdego wskaźnika w postaci map, które obrazują zróżnicowanie jakości życia na terenie Kieleckiego Obszaru Funkcjonalnego.

Słowa kluczowe: BDL, BDOT10k, wskaźniki jakości życia, zrównoważony rozwój.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5824-402X https://orcid.org/0000-0002-6533-1332
Indicators of quality of life in the city based on spatial databases.

The subject of the study is the analysis of using the Topographic Objects Database (BDOT10k) and the Local Data Bank (BDL) to monitor sustainable development and quality of life in the city. The usefulness of this data was tested on the example of quality of life indicators in the city of Kielce and its neighborhood. The databases were analyzed in terms of their scope, relevance, and level of spatial aggregation. The study used the hierarchical analysis (AHP) and multi-criteria evaluation (MCE) method. The issue under consideration was presented in the form of a hierarchy, with a quality of life at the top. The lowest level of the hierarchy is formed by selected indicators defined in the standard ISO 37120. The methodology for calculating and visualization of each indicator is presented illustrating the diversity of life quality in the Kielce Functional Area.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.C-02
Keywords: topographic objects database, quality of life indicators, sustainable development.

Full article
Cały artykuł
202

Yevheniia Samoilenko | Prydniprovs’ka State Academy of Civil Engineering and Architecture, Ukraine

Zmiany klimatu a tereny nadrzeczne, na przykładzie Ukrainy.

Miasta są zagrożone skutkami zmian klimatycznych. Konsekwencje zmian klimatu dotkną przede wszystkim rzeki w postaci wzmożonych susz i powodzi. W związku z globalnym ociepleniem ochrona i odnowa rzek powinny być priorytetem, a także zmniejszenie ich zanieczyszczenia. Strategiczne planowanie urbanistyczne i rozwiązania inżynieryjne, odgrywając ważną rolę w adaptacji do zmian klimatu, poprawią również prognozowanie i przyczynią się do unikania ryzyka poprzez kontrolę planowania.

Słowa kluczowe: zmiany klimatyczne, procesy globalizacyjne, rekreacja, tereny nadrzeczne, przestrzeń miejska.

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2813-4767
The impact of climate change on riparian territories within cities.

Cities are under threat from the effects of climate change. The consequences of climate change will primarily affect rivers in the form of increased droughts and floods. In view of global warming, protecting and restoring rivers should be a priority, along with reducing pollution. Strategic urban planning and engineering solutions, while playing an important role in climate change adaptation, will also improve forecasting and contribute to risk avoidance through planning controls.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.C-03
Keywords: climate change, globalization processes, recreation, riverside areas, urban space.

Full article
Cały artykuł
175

Anna Sikora | Politechnika Rzeszowska, Poland

Światło naturalne w przestrzeniach publicznych. Przykład śródmieścia Rzeszowa.

Problematyka istnienia i wpływania na percepcję przestrzeni elementów czwartego wymiaru, takich jak światło, dźwięk czy rzeczywistość cyfrowa jest niezwykle złożona i trudna do zdiagnozowania. Jednym ze zjawisk wpływających na jakość przestrzeni jest światło, zarówno naturalne jak i sztuczne. W artykule przedstawiono trzy przykładowe przestrzenie publiczne wraz z oceną wybranych wskaźników działania światła takich jak: ekspozycja iluminacja, cienie, kontrasty, kolorystyka, przenikanie czy nastrój. Analizy przeprowadzono dla dwóch stanów pogody: pochmurnej i słonecznej, w trzech punktach czasowych: w godzinach porannych, południowych i wieczornych. W podsumowaniu przedstawiono wnioski ogólne i szczegółowe.

Słowa kluczowe: Rzeszów, śródmieście, światło, przestrzenie publiczne.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3646-6924
Natural light in public spaces. The example of the city centre of Rzeszów.

The issue of existence and influencing the perception of space of the fourth dimensional elements, such as light, sound or digital reality, is extremely complex and difficult to diagnose. One of the phenomena affecting the quality of space is light, both natural and artificial. The article presents three examples of public spaces along with the assessment of selected light indicators such as: exposure, illumination, shadows, contrasts, colours, penetration and mood. The analyses were carried out for two weather conditions: cloudy and sunny, at three points in time: in the morning, noon and evening hours. The summary presents general and specific conclusions.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.C-04
Keywords: Rzeszów, downtown, light, public spaces.

LANDSCAPE | KRAJOBRAZ

Full article
Cały artykuł
312

Izabela Myszka, Katarzyna Augustyniak | Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Poland

Warstwa konstrukcyjna ogrodu. Ramy do budowania kompozycji.

Ogród zawsze rozumiany był jako miejsce uświęcone wartościami powodującymi w człowieku wzbudzenie i uniesienie. Stawał się postacią bądź tłem, scenografią dla sztuk innych. Ogród jako dzieło ma swoją ramę – konstrukcję, na której ‘zawieszane’ są wszystkie pozostałe elementy ogrodowe, zarówno dekoracyjne i użytkowe. Rozważania dotyczące warstwy konstrukcyjnej obejmują ogrodzenie z wejściem, ogrodzenia dodatkowe, drogę, dom jako centrum oraz martwe drzewa. Rozumienie pierwszeństwa jakie dajemy konstrukcji w projektowaniu ogrodu, oraz funkcji i znaczenia elementów w tej warstwie, porządkuje myślenia o ogrodowej kompozycji i pozwala rozumieć treść zakodowaną w dziełach sztuki ogrodowej i ogrodem inspirowanych.

Słowa kluczowe: elementy ogrodowe, kompozycja ogrodu, konstrukcja ogrodu, ogród, sztuka.

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8820-4053 https://orcid.org/0000-0003-2422-268X
The construction layer of the garden. Framework for building composition.

The garden has always been understood as a place sanctified by values that cause excitement and rapture in man. He became a character or a background, a scenery for other plays. The garden as a work has its frame - a structure on which all other garden elements, both decorative and functional, are 'hung'. Construction layer considerations include a fencing with an entrance, secondary fencing, a road, a house as the center, and dead trees. Understanding the priority we give to construction in garden design, and the function and importance of the elements in this layer, organizes thinking about the garden composition and allows you to understand the content encoded in the works of garden art and inspired by the garden.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.D-01
Keywords: art, garden composition, garden construction, garden elements.

HISTORY | HISTORIA

Full article
Cały artykuł
237

Joanna Arlet | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

Ryglowa architektura uzdrowiskowa przełomu XIX i XX w. Na Pomorzu Przednim i Pomorzu Zachodnim. W poszukiwaniu stylu.

Zabudowa uzdrowiskowa, pensjonatowa i willowa, o szkieletowej konstrukcji drewnianej, jest dobrze reprezentowana w miejscowościach nadmorskich Pomorza Przedniego i Pomorza Zachodniego. W języku niemieckim nosi nazwę Bäderarchitektur, czyli architektura kurortu. Jej intensywne kształtowanie miało miejsce w latach 1793-1918, tylko nieliczne przykłady pochodzą z okresu międzywojennego. Badane przykłady obiektów w miejscowościach nadmorskich i uzdrowiskowych południowo-zachodniego wybrzeża Bałtyku wykazują różnorodność typów budynków i wielotorowość inspiracji.

Słowa kluczowe: architektura ryglowa, kurort, Pomorze Przednie, Pomorze Zachodnie.

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5476-1698
Half-timbered resort architecture from the turn of the nineteenth and twentieth centuries in Fore Pomerania and Western Pomerania: in search of a style.

Resort architecture, guesthouse and villa buildings, with a timber frame structure, are wellrepresented in the coastal towns of Fore Pomerania and Western Pomerania. In German it is called Bäderarchitektur, or resort architecture. Its intensive development took place in the years 1793–1918, only a few examples come from the interwar period. The studied examples of buildings in seaside and spa towns of the south-west Baltic coast show a variety of building types and a multitude of inspirations.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.E-01
Keywords: half-timbered architecture, resorts, Fore Pomerania, Western Pomerania.

Full article
Cały artykuł
327

Halina Rutyna | West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland

Typologia i analiza sakralnej architektury drewnianej na terenie Województwa Lubuskiego.

Artykuł przedstawia badania architektury i budownictwa drewnianych kościołów na terenie województwa lubuskiego, które tworzą dużą grupę historycznych obiektów. Niektóre z nich są zabytkami o wysokiej randze, zarówno pod względem wieku, jak i wartości stylistycznej, rozwiązań konstrukcyjnych oraz wyposażenia. Pozostałe charakteryzuje wspólna historyczna wartość drewnianego dziedzictwa kulturowego, która podkreśla rolę miejscowej tradycji budowlanej oraz oryginalność architektury zrębowej i szachulcowej. Artykuł prezentuje dwie typologie kościołów na terenie województwa lubuskiego: pierwsza określa rodzaj konstrukcji, a druga grupuje względem kompozycji architektonicznej bryły. Część drewnianych kościołów jest na bieżąco remontowana, a nieliczne w ostatnich latach zostały poddane kompletnej konserwacji, rewaloryzacji i rewitalizacji.

Słowa kluczowe: kościoły drewniane, konstrukcja zrębowa, konstrukcja szachulcowa, zabytki województwa lubuskiego.

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3853-6014
Typology and analysis of sacral wooden architecture in the Lubuskie Voivodship.

The article presents research on the architecture and construction of wooden churches in the Lubuskie voivodeship, which form a large group of historical buildings. Some of them are monuments of high rank, both in terms of age and stylistic value, design solutions and equipment. The remaining ones are characterized by the common historical value of the wooden cultural heritage, which emphasizes the role of the local building tradition and the originality of the log and half-timbered architecture. The article presents seven types of wood and characterizes each of them. All researched monuments are under conservation protection. Most of them are renovated on an ongoing basis, and a few have undergone complete conservation, revalorization and revitalization in recent years.

DOI: 10.21005/pif.2022.51.E-02
Keywords: wooden architecture, half-timbered structure, monuments of the Lubuskie voivodeship.